Stok devir hızı bir işletmedeki malzemelerin (hammadde, yarımamül veya bitmiş ürün) tükenme hızının bir ölçütüdür. Stok Devir Hızı, iki farklı şekilde hesaplanır. Bunlardan ilki, ortalama stok seviyesinin stoğun tükenme hızına oranlanmasıdır. İkinci stok devir hızı hesaplama yöntemi ise birden fazla malzeme kaleminin olduğu durumlarda stok maliyeti üzerinden yapılan hesaplamadır.
1-Tükenme Hızına Göre Hesaplama (Tek Ürün Kalemi İçin)
Ortalama stok seviyesi üzerinden herhangi bir ürün kaleminin stok devir hızını hesaplamak için kullanılan yöntemdir. Bu yöntemde, dönemlik tüketim miktarı yıla çevrilir ve ortalama stok seviyesine oranlanır. Ortalama stok seviyesi ilk stok ve son stok değerlerinin aritmetik ortalamasından bulunur.
Örneğin, aylık tüketimi 400 birim/ay olan A malzemesinin dönem başı stok değeri 1200, dönem sonu stok değeri ise 3600 olsun. Bu durumda A malzemesinin yıllık tüketimi 400×12=4800 birim/yıl olarak hesaplanır. Ortalama stok seviyesi ise (1200+3600)/2=2400 olarak bulunur. Stok devir hızı yıllık tüketimin ortalama stok seviyesine oranlanması ile (4800/2400)=2 olarak hesaplanmış olur. Böylece ilgili malzemenin stoğunun yılda 2 kere devrettiğini anlamış oluruz.
2-Stok Değerine Göre Hesaplama (Birden Fazla Ürün Kalemi İçin)
Birden fazla ürün kaleminin tek bir stok devir hızını hesaplamaya ihtiyaç duyulduğunda stok değeri esas alınarak hesaplama yapılır. Böylece birbirinden farklı tükenme hızlarına sahip ürün kalemleri, parasal değer ile ortak bir ölçüte indirgenmiş olur. Bu hesaplama yönteminde satılan ürünlerin yıllık maliyeti, stokların ortalama maliyetine oranlanır.
Örneğin, A ürünün ortalama stok seviyesi 1200 ve birim maliyeti 2 ₺; B ürünün ortalama stok seviyesi 600 ve birim maliyeti 6 ₺ olsun. Bu durumda toplam ortalama stok maliyeti; 1200×2+600×6=6000₺ olarak hesaplanır. Yıl içerisinde bu ürünlerin toplam satış maliyeti 30000 ₺ olduğu durumda stok devir hızı; 30000/6000=5 olarak hesaplanır. Böylece ilgili malzemelerin stoğunun yılda 5 kere devrettiğini anlamış oluruz.
Stok Devir Hızı Nasıl Yorumlanır?
Stok devir hızı işletmedeki malzemelerin tükenme hızını anlamamızı sağlar. Değer Akış haritasında WIP ve hammadde ve bitmiş ürün stok miktarları üzerinden tespit edilen akış süresine benzer bir metrik olarak sistemdeki stok miktarının ne olduğunu anlamamızı ve stok seviyesini azaltmakla ilgili aksiyonlar almamızı sağlar.
Stok devir hızı ne kadar yüksek çıkarsa işletmenin tuttuğu stoğun o kadar az olduğunu, dolayısıyla eldeki malzemenin daha hızlı şekilde yenilendiğini anlarız. Stok devir hızı genel olarak yorumlandıktan (yöntem-2) sonra kalem bazlı incelenerek (yöntem-1) stok devir hızı iyileştirme çalışmaları yapılmalıdır.
Bu kapsamda alınacak aksiyonlar arasında satınalma boyutunda hammadde için;
- Sipariş sıklıklarının değiştirilmesi
- Tüketim kalemlerinin ortaklaştırılması
- Tedarikçi yerlileştirme/yakınlaştırma
- Sevkiyat sıklıklarının değiştirilmesi (Milkrun)
gibi karşı önlemler değerlendirilirken; üretim ve planlama boyutunda mamül ve yarımamüller için;
- Üretim parti büyüklüklerinin değiştirilmesi
- Üretim reçetelerinin ortaklaştırılması
- Stok türlerinin irdelenmesi
- Akış/çekme sistemlerinin kurularak stok seviyesinin azaltılması
- Setup sürelerinin kısaltılması (SMED)
- Üretim planlama ve çekme sistemlerinin irdelenmesi
- Siparişlerin ortaklaştırılması
konularında çalışma başlıkları incelenmelidir.
Stok devir hızı Tedarik Zincirinin yalınlaştırılmasında önemli ölçütlerden biridir. Birçok alt konu başlığının belirlenmesi ve değer akışını iyileştirecek kaizenlerin tetiklenmesi için kritik önem taşımaktadır.
